Krizler çağında gücün gezegene maliyeti artıyor
Fosit yakıtlara dayalı güç üretimi gezegenimizdeki hayatı bütünüyle tehdit ediyor. Enerji muhtaçlığını yenilenebilir kaynaklardan sağlamak mümkün olsa da, iklim ve güç krizini çözmek için bundan daha fazlasını yapmamız gerek. Buğday Ekolojik Ömrü Destekleme Derneği olarak, krizlerle başa çıkmanın yolunun; üretim, paylaşım ve tüketim sistemlerimizi gezegendeki hayatın sürdürülebilirliği tarafında yine tasarlamaktan geçtiğini savunuyoruz.
Gezegenimizde bildiğimiz manada ömrü tehdit eden iklim krizinin en önemli nedeni olan fosil yakıt yüklü güç üretimi ve tüketimi gün geçtikçe artıyor. Milyarlarca insan olarak her an güç tüketiyoruz ve tükettiğimiz gücün bedeli gün geçtikçe yükseliyor; kuraklık, seller, su ve besin kıtlığı, orman yangınları, salgın hastalıklar, çatışmalar, göçler… Bu bedelleri ödemek istemiyoruz ancak iklim krizinin en önemli sorumlusu olan güç üretim sistemlerinden ve giderek artan güç talebinden de vazgeçmiyoruz.
Enerji krizini ortaya çıkaran yollardan vazgeçmeden krizi çözemeyiz. Fosil yakıtlardan vazgeçip yenilenebilir kaynaklardan güç üretmenin çok daha ötesine geçmemiz ve ömür biçimimizi, üretim, paylaşım ve tüketim sistemlerimizi hemen dönüştürmemiz gerek. Bir yandan tabiat dostu, sürdürülebilir ve lokal üretim ve tüketim biçimlerini hayata geçirirken, başka yandan da tüm kesimlerde doğal varlıkları gözeten adil bir paylaşım ve kullanıma yönelmemiz gerekiyor. Ve bu dönüşümün başarılı olması fakat hükümetlerin, şirketlerin, kurumların ve bireylerin daima birlikte sorumluluk alması ile mümkün.
Enerjinin bütün maliyetlerini dikkate almak
Sağlık ve Etraf Birliği (HEAL – Health and Environment Alliance) tarafından yapılan bir araştırma kapsamında hazırlanan “Kronik Kömür Kirliliği – Kümülatif Sıhhat Tesirleri Özel Raporu”na nazaran,halen çalışır durumda olan kömür santralleri, 55 yılda 4,8 trilyon lira sıhhat maliyetinin yanı sıra 200 bin erken vefata neden oldu. İklim değişikliğinin tesirleriyle birlikte, sıhhat ve etraf maliyetlerine karşın Türkiye’de kullanıma sunulan gücün 83,3’ü fosil kaynaklardan (kömür, petrol ve doğalgaz) sağlanıyor. Öte yandan, Türkiye’de 2021’de üretilen elektriğin 16,8’ini; köylünün tarlada, bahçede, konutta kullandığı suyun önüne set çeken pek çok ağacın kesilmesi ile birlikte karasal ve sucul ekosistemleri geri dönüşü olmayacak biçimde tahrip eden hidroelektrik santraller (HES) üretti.
Bu bilgiler bize gücün yalnızca üretim, işletim ve dağıtım maliyetlerini değil, etraf ve sıhhat maliyetlerini de azaltmaya yönelik planlar yapmamız gerektiğini gösteriyor.
Günümüz güç kaynakları ve üretim usullerinden bir anda vazgeçmemiz imkansız olsa da bilimsel raporlar, fosil yakıtların güç üretimindeki hissesinin kademeli halde azaltılarak, güç arzının tamamının yenilenebilir kaynaklardan karşılanabileceğini belirtiyor. Güneş ve rüzgar üzere sınırsız kaynakların yanında biyokütle üzere pak güç kaynakları da dünyada giderek yaygınlaşıyor.
Yenilenebilir güç üretimi artıyor lakin fosil yakıtların tüketimdeki hissesi azalmıyor
Küresel güç dataları, sanılanın tersine, yenilenebilir güçteki büyümeye karşın fosil yakıtların tüketimdeki hissesinin değişmediğini gösteriyor. 21. Yüzyıl Yenilenebilir Güç Siyasetleri Organizasyonu’nun (REN21) “2021 Yenilenebilir Güç Global Durum Raporu”na nazaran, 2021’de dünyada devreye alınan yenilenebilir güç kapasitesi bir evvelki yıla nazaran 30 artış kaydederken, fosil yakıtların toplam güç tüketimindeki hissesi 80 ile 10 yıl evvelki düzeyiyle birebir kaldı. Türkiye’de de elektrik üretiminde benzeri bir tablo ile karşı karşıyayız; iklim krizine neden olan fosil yakıtların elektrik üretimindeki hissesi son bir yılda 58’den 64’e çıktı.
Çözüme giden yol, çok tüketime hudut koymaktan geçiyor
Hükümetlerin emisyon azaltımı amaçlarına ulaşma tarafında verdikleri kelamlar ve yenilenebilir güç kaynakları konusundaki yatırımları kâfi değil. Sürdürülebilir ve adil bir dönüşüm istikametinde hemen kararlı adımların atılmasına muhtaçlık var.
Bilim insanları ve teknoloji yatırımcıları da atık çıkarmadan yaygın ve adil biçimde kullanılabilecek güç üretim teknikleri için çalışmayı sürdürüyor. Lakin yeni teknolojiler şimdi, insanın doymak bilmez iştahının, kendi cinsiyle birlikte yeryüzündeki bütün varlıkları karşı karşıya bıraktığı felaketleri önleyemiyor. Refaha ulaşmanın yolu, muhtaçlık listelerini sonsuza uzatarak daha fazla üretmekten değil; pak üretimin yollarını ararken tüketimi de azaltmaktan geçiyor.
Türkiye’de kesim bazında güç tüketiminin değerlendirildiği, TMMOB Makina Mühendisleri Odası Güç Çalışma Kümesi tarafından hazırlanan “Türkiye Güç Görünümü 2021” başlıklı rapora nazaran, 2020 yılında en yüksek tüketimin 24,8 ile sanayi ve 22,9 ile çevrim ve güç bölümünde gerçekleştiği görülüyor.* Güç üretim ve tüketimimiz bu halde devam ederse gezegenimizin sonunu getireceğine dair binlerce araştırma ve rapora daima yenileri eklenirken, durdurmaya yönelik tahliller ise önümüzde duruyor.
“Daha fazla” yerine “sürdürülebilir, kâfi ve adil”
Buğday Ekolojik Ömrü Destekleme Derneği olarak, ekolojik ömrün bir bütün olduğundan hareketle, gezegendeki hayatın devamlılığının, insan topluluklarının da -doğadaki öbür bütün tipler gibi- bütüne hizmet etmesiyle mümkün olabileceğini düşünüyoruz.Tüketerek felakete sürüklediğimiz gezegendeki varlığımızı sürdürmek istiyorsak, tahrip ettiğimiz ekosistemlerin kendisini onarabilmesi için harekete geçmemiz gerekiyor.
Bunun için gücümüzü yenilenebilir kaynaklardan üretmekten daha öte bir anlayış değişikliğine muhtaçlığımız var. İnsanı merkeze koyan bir anlayışın yerine, dünya üzerindeki ömrün bir bütün olarak sürdürülebileceğine, insan çeşidinin lakin bu formda var olabileceğine dair bütünsel bir bakış açısını benimsememiz gerekiyor. Bu bakış açısıyla;
-
Merkeziyetçi güç sistemleri yerine, lokal sistemlerin güçlenmesini,
-
Daha fazla karlılığın yerini sürdürülebilir ve adil paylaşıma dayalı şirket yapılanmalarının almasını; ulusal ve milletlerarası hukukta buna yönelik düzenlemelerin yapılmasını,
-
Fosil kaynaklarla güç üretiminden kademeli olarak vazgeçilerek güneş, rüzgar, biyokütle üzere yenilenebilir kaynaklarından üretimine geçilmesini ve bu yatırımlar gerçekleşirken toplum faydasının, mahallî halkın çıkarlarının, etraf çevre ve sıhhat tesirlerinin hassasiyetle göz önüne alınmasını,
-
Doğal varlıkların tükenmesine neden olan kirletici kaynak kullanımı ve üretim sistemleri yerine, doğal varlıkların sürdürülebilirliğinin temel alınmasını,
-
Enerji yatırımlarında, toplum faydasının, lokal halkın çıkarlarının, etraf ve sıhhat tesirlerinin hassasiyetle dikkate alınmasını,
-
Fosil kaynaklarla işleyen kirli sistem ve teknolojilerden vazgeçilirken, iş kaybı üzere nedenlerden dezavantajlı hale gelecek topluluklar için istihdam ve toplumsal teminat sağlamaya yönelik planların yapılmasını,
-
Daha fazla üretim ve tüketimin yerine yeterliliğin ve adil paylaşımın teşvik edilmesine yönelik adımların atılmasını öneriyoruz.
Öncelikle cevaplamamız gereken soru, “Bunu yapabilir miyiz?” değil; “Bunu yapmaya niyetli miyiz?” olmalı. Hükümetler kararlarına ekolojik ve adil bakış açısını yerleştirmeli; ekonomik sistemin tüm paydaşları gezegenin geleceğine yatırım yapmaya odaklanmalı. Hükümetler, şirketler ve bireyler olarak daima birlikte sorumluluk almalıyız. Bu gezegende insan tipi olarak var olmayı sürdürmek istiyorsak, her alanda tabiat ile ahengi ve işbirliğini sağlamaktan öteki dermanımız yok.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
